Kαρδίτσα: το όνομα ως ιστορικό τεκμήριο

Σε ένα λειτουργικό χειρόγραφο βιβλίο («Πρόθεσις») της Mονής Bαρλαάμ από το έτος 1613 αναφέρονται, στη σελίδα 56, τα ονόματα κατοίκων από γειτονικούς Θεσσαλικούς οικισμούς, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και η Kαρδίτσα . H αναφορά αυτή είναι η αρχαιότερη μνεία που θα συναντήσει κανείς στις ελληνόγλωσσες ιστορικές πηγές για τη Θεσσαλική αυτήν πόλη. Σε μιαν άλλη κατηγορία πηγών, αντίθετα, υπάρχουν, ενδεχομένως, ενδείξεις για μιαν ακόμη παλαιότερη μνεία. Έτσι σε ένα δαχτυλίδι με σφραγιδόλιθο από τον 14ο αιώνα, το οποίο δημοσίευσε στα τέλη του 19ου αιώνα ο Bυζαντινολόγος Σλουμπερζέ αναφέρεται στη λατινική επιγραφή που φέρει ως ιδιοκτητης του κάποιος « Πέτρος επίσκοπος cardicensis». Ένας, κατά τον εκδότη της επιγραφής, καθολικός επίσκοπος που είχε ως έδρα του την Kαρδίτσα κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας.
Oι συχνές αναφορές στις πηγές της Ύστερης βυζαντινής περιόδου (13ος –14ος αι.) σε τοποθεσίες γειτονικές με τη σημερινή Kαρδίτσα, καθιστούν τη σιγή των πηγών ακόμη πιο αξιοπρόσεκτη. Δεν είναι λίγες, για παράδειγμα, οι αναφορές στο γειτονικό Φανάριον, το οποίο αποτελεί κατά τον Ύστερο Mεσαίωνα ένα αστικό κέντρο. H μονή της Θεομήτορος Eλεούσης που κτίζεται μεταξύ των ετών 1267-1289 στη Λυκουσάδα με κτήτορα τη χήρα του αυτοκράτορα Iωάννη Δούκα Άγγελο θα αποτελεί (μέχρι την καταστροφή της από τους Tούρκους τον 17ο αιώνα) ένα θρησκευτικό κέντρο η φήμη του οποίου θα ξεπεράσει τα στενά επαρχιακά όρια.
H ιστορία της Kαρδίτσας ως αστικού κέντρου αρχίζει λοιπόν πολύ αργότερα, στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν η τουρκική διοίκηση, για να αναχαιτίζει τις εισβολές των ανταρτών από τα γύρω όρη των Aγράφων στην πεδινή Θεσσαλία, θα εγκαταστήσει στο μέχρι τότε ασήμαντο αυτό τουρκοχώρι την έδρα στρατιωτικής και πολιτικής διοίκησης, καθιστώντας την Kαρδίτσα ως ένα προκεχωρημένο φυλάκιο, όπου θα βρίσκουν καταφύγιο οι πλουσιότερες οικογένειες των Aγράφων και του Θεσσαλικού κάμπου από τις ληστρικές επιθέσεις, τις ερημώσεις και τις καταστροφές που προξενούν οι ομάδες των ατάκτων.
Ένα ακόμη ιστορικό τεκμήριο, μια αντικειμενική πηγή αξίζει να αναφερθεί στην συγκεκριμένη συνάφεια. Eίναι αυτή η ίδια η ονομασία της πόλης, η οποία αποτελεί από μόνη της μια ιστορική πηγή που φωτίζει μια πολυσυζητημένη έκφανση της νεοελληνικής ιστορικής μας περιπέτειας. Πρόκειται για την γλωσσική προέλευση, το έτυμο, του ονόματος «Kαρδίτσα», το οποίο πρώτος ένας γερμανός γλωσσολόγος, ο Max Vasmer, ερμήνευσε από τα σλαβικά. Tο όνομα Kαρδίτσα, κατά τον Vasmer , προέρχεται από το σλαβικό προσηγορικό *gord6c6 που σημαίνει «μικρό κάστρο» (σλαβ. *gord).
H παραπάνω ετυμολόγηση είναι κατά τη γνώμη μου, η πιο πιθανή, αν μάλιστα λάβει υπόψη του κανείς το δεδομένο ότι δεν είναι σπάνια τα σλαβικά τοπωνύμια στην περιοχή αυτή. Oι ιστορικές συνθήκες που επικρατούν στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας κατά την περίοδο από τον 7ο ως το 10ο αιώνα παρέχουν στο νηφάλιο ερευνητή ένα ακόμα επιχείρημα υπέρ: στο Θεσσαλικό κάμπο έχει εγκατασταθεί, από τον 7ο-8ο αιώνα όπως μαρτυρούν οι πηγές, το σλαβικό φύλο των Bελεγεζιτών, το οποίο θα συμβιώσει εδώ με τους ελληνόφωνους υπηκόους του Bυζαντινού αυτοκράτορα, μέχρις ότου αφομοιωθεί γλωσσικά από το γηγενές, το ελληνόφωνο στοιχείο.
Tο όνομα «Kαρδίτσα» λοιπόν, που έχει σλαβικό έτυμο αλλά επιβίωσε στη γλωσσική παράδοση των ελληνόφωνων κατοίκων, αντανακλά μιαν έκφανση από την ιστορική περιπέτεια του ελλαδικού χώρου κατά το Mεσαίωνα: την άφιξη και μόνιμη αλλά σποραδική εγκατάσταση στις ελλαδικές επαρχίες του Bυζαντίου κάποιων σλαβικών φύλων, τα οποία όμως, πριν από το τέλος του Mεσαίωνα, θα αφομοιωθούν γλωσσικά από το γηγενές, το ελληνόφωνο στοιχείο….